به گزارش مشرق، خبرها حکایت از جدی‌تر شدن موضوع «آب» برای جوامع بشری دارد، خصوصاً در مناطقی که مسئله آب به بحران تبدیل شده یا در حال تبدیل شدن است. ترکیه برای ذخیره این آب به نفع خودش در حال ساختن سدی است که اتمام آن آغاز بحران زیست محیطی برای مردم کشورمان است. با وجود این اما دستگاه دیپلماسی کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست هنوز هیچ اقدامی برای پیشگیری از وقوع این فاجعه زیست‌محیطی انجام نداده‌اند.

در زمان تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری دوازدهم بود که حسن روحانی به اهواز رفت؛ سفری که هیچ ارتباطی با مشکلات ریزگردها در این شهر نداشت و در اوج بحران ریزگردها هم نبود، بلکه برای سخنرانی‌های تبلیغاتی بود. با وجود این آقای رئیس‌جمهور با خوزستانی‌ها همدردی کرد، اما این همدردی در حد حرف باقی مانده است.

حالا فاجعه‌ای بزرگ‌تر از قبل در انتظار خوزستانی‌هاست. فاجعه آبگیری سدی که در ترکیه در حال ساخت است و موجب مرگ هور العظیم و تشدید بحران ریزگردها خواهد شد. با این شرایط و نزدیکی یک فاجعه بزرگ زیست‌محیطی برای کشور، بی‌تفاوتی مسئولان کشور برای پیگیری موضوع از طریق مجامع بین‌المللی و مذاکرات دوجانبه یا چندجانبه تأمل برانگیز است؛ نکته‌ای که البته شاید حوادث تروریستی و ناامنی‌های سیاسی نظامی سوریه و عراق بر عملیاتی شدن آن مؤثر بوده است و البته همین حوادث نیز به زودی بحران‌های سیاسی نظامی را حداقل در عراق تشدید خواهد کرد.

سدی که حقابه هور العظیم را می‌بلعد

در سال ۱۹۹۲ دولت ترکیه سد بزرگ آتاتورک را افتتاح کرد که نزدیک به ۵۰ میلیارد متر مکعب گنجایش دارد که این میزان از گنجایش ۶۵۰ سدی که ما در کشور ساخته‌ایم بیشتر گنجایش دارد و سبب تشدید ریزگردها در ایران شد. سد ایلیسو، یکی از سدهای بزرگ در حال احداث در کشور ترکیه است که ساخت آن از سال ۲۰۰۶ شروع شد و در سال ۲۰۱۹ به پایان خواهد رسید.

این سد روی رود دجله است که مستقیماً از ترکیه وارد عراق می‌شود و عراق را آبیاری می‌کند و سرانجام به تالاب هورالعظیم می‌رسد. افتتاح «سد ایلیسو» ترکیه از ورود ۵۶ درصد منابع آب دجله به خاک عراق جلوگیری می‌کند که در نتیجه باید منتظر مرگ قریب‌الوقوع تالاب هورالعظیم و یک فاجعه بزرگ زیست محیطی در ایران بود. با توجه به مرزی بودن این سد در جنوب شرق ترکیه و احداث آن روی رود دجله که به خاک عراق سرازیر می‌شود و محیط‌زیست کشور ایران را نیز به خود وابسته کرده است، این سد نیازمند مجوزهای قانونی بین‌المللی و جلب رضایت کشورهای ایران و عراق است که دولت ترکیه بدون اخذ مجوزهای قانونی از مجامع بین‌المللی در حال ساخت آن است.

درگیری ۲۵ استان غربی و مرکزی کشور

محمد درویش، مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست درباره تبعات این سد می‌گوید: دولت ترکیه که در دو دهه گذشته با ساخت سدهای بسیاری در حوضه آناتولی جنوبی و سرچشمه‌های اصلی و فرات، از ورود آب به کشور سوریه و عراق جلوگیری کرده است، در حال ساخت سد ایلیسو با گنجایش ۴۳میلیارد متر مکعب و ظرفیتی معادل سه برابر، بزرگ‌ترین سد ایران یعنی کرخه است.  درویش با بیان اینکه سدهای ساخته شده روی دجله و فرات، تمام آب این دو رودخانه را می‌گیرند، تأکید می‌کند: خشک شدن تالاب‌های مرکزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگ‌ترین کانون بحرانی ریزگرد در منطقه و درگیری ۲۵استان غربی و مرکزی کشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مسئله، نمونه‌ای از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است. 

به گفته وی نابودی بیش از ۵/۶ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی عراق، سوریه، ایجاد کانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاک، خشکی عراق و گرد و غبار برخاسته از این کشور روی ایران، از دیگر آسیب‌های جبران‌‌ناپذیر اقدام دولت ترکیه با احداث سدهای گاپ است.  درویش تأکید می‌کند: اگر ساخت سد ایلیسو به پایان برسد، کار همه ما تمام است و همه نقاط کشور ما درگیر ریزگرد خواهد شد؛ بنابراین، ایران باید هر چه زودتر از تکمیل این سد که تا سال ۲۰۱۹ افتتاح خواهد شد، جلوگیری کند.

لزوم ورود دستگاه دیپلماسی

ابوالفضل آبشت، مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران هم با بیان اینکه «ساخت سد ایلیسو در ترکیه بحران زیست‌محیطی و معیشتی را برای ایران به‌دنبال دارد» درباره اقدامات صورت گرفته برای جلوگیری از ساخت این سد اینگونه توضیح می‌دهد: فعلاً اقدام خاصی برای جلوگیری از احداث سد ایلیسو صورت نگرفته است، اما کمپین‌های مردمی برای جلوگیری از احداث آن شکل گرفته است. 

وی با بیان اینکه تأثیرات سد ایلیسو بیشتر بر کشورهای عراق، ایران و ترکیه خواهد بود، می‌افزاید: مسائل این سد دامن اکوسیستم منطقه را می‌گیرد و تأثیرات منفی بر حوضه آبریز دجله و فرات می‌گذارد.  به گفته مدیر ملی طرح حفاظت از تالاب‌های ایران، تأثیرگذاری سد ایلیسو بر معیشت جوامع محلی حوضه آبریز دجله و فرات بسیار زیاد خواهد بود و موجب بروز مشکلات زیاد معیشتی برای ساکنان این منطقه خواهد شد؛ این مسئله مهم باید در سطح بین‌المللی پیگیری و حل شود.

وی با اشاره به برگزاری کنفرانس بین‌المللی گرد و غبار در تیر ماه در تهران می‌گوید: قرار است در این کنفرانس بین‌المللی که کشورهای مختلف جهان و منطقه حضور دارند، موضوع سد ایلیسو و بحران‌های احتمالی آن بررسی شود.  کنوانسیون‌های بین‌المللی مثل اجلاس پاریس، تعهدات تغییرات اقلیمی، کنوانسیون مبارزه با بیابان‌زایی، کنوانسیون تالاب‌ها، کنوانسیون مونترال از جمله مراجعی هستند که در صورتی که راه‌حل‌های اولیه به نتیجه نرسد، معترضان به این سد غول‌آسا به آن پناه‌ خواهند برد.

محمد درویش در این باره می‌گوید: این کنوانسیون‌های بین‌المللی تعهداتی را متوجه کشورهای منطقه آسیای جنوب غربی از جمله ترکیه، سوریه، ایران و عربستان کرده است؛ تعهداتی که این کشورها را متعهد کرده تا چیدمان توسعه را به نحوی طراحی کنند که منجر به تخریب غیرقابل جبران منطقه نشود. 

به گفته وی، وزارت خارجه ایران می‌تواند این تعهدات را از طریق سازمان بین‌الملل و دادگاه لاهه رسیدگی کند. همان‌طور که دادگاه لاهه وارد ماجرای تراریخته‌ها شد و رأساً جنایاتی را که مونسانتو انجام داده بود، به عنوان جنایات جنگی علیه بشریت شناخت. این اولین باری بود که یک موضوع محیط زیستی در این سطح وارد دادگاه لاهه شد. دادگاه لاهه این بار نیز می‌تواند به موضوع ساخت سد ایلیسو رسیدگی کند.

منبع: روزنامه جوان